Pytając przeciętnego Polaka o więzienie Pawiaka, każdy wskaże na historię „Rudego”, oraz wielu innych ludzi uwięzionych w trakcie II wojny światowej. Mało kto wie, że to osławione więzienie funkcjonowało w Warszawie już w latach 30 XIX wieku. Tragiczna historia II wojny światowej, praktycznie wymazała okres sprzed tej hekatomby Narodu Polskiego z pamięci współczesnego turysty, zwiedzającego zabytki Warszawy. A szkoda, bo obiekt ten skrywa ciekawą historię przedwojennego okresu.
Nieznani więźniowie Pawiaka
Cofając się do okresu sprzed II wojny światowej, do początków powstania tego więzienia warto wiedzieć że miało ono odciążyć sławną Cytadelę Warszawską, i pierwsi więźniowie pojawili się tutaj już po Powstaniu Styczniowym. Jednym z nich był Romuald Traugutt polski generał i ostatni dyktator Powstania Styczniowego. Innym uczestnikiem tego powstania, który został także osadzony na Pawiaku był Władysław Daniłowski, który podstępem został zwabiony do kraju i uwięziony przez carat na Pawiaku a potem zesłany na Sybir
. Wielu działaczy i społeczników walczących o polskość zostało osadzonych przez władze carskie i więzionych w tym budynku. Okres międzywojenny też nie oszczędził działaczy politycznych lewicowych, a także przeciwników Marszałka Piłsudzkiego, którzy byli przetrzymywani w tym więzieniu. Warto wspomnieć tutaj zabójcę Prezydenta Polski Gabriela Narutowicza niejakiego Eligiusza Józefa Niewiadomskiego. Eligiusz Niewiadomski przyznał się do zabójstwa i został skazany na karę śmierci którą wykonano w styczniu 1923 roku, a w pogrzebie wzięło udział prawie 10 tyś. ludzi.
Niemniej sławnymi osadzonymi byli działacze lewicowi, w osobach takich jak Feliks Dzierżyński znany jako krwawy Feliks czy Róża Luksemburg. Ale najbardziej ponurą sławę więzienie to zdobyło w okresie od 1939 roku do 1944.
Pawiak – miejsce kaźni Polaków
Tragiczna historia okresu wojennego to nieustające aresztowania i łapanki na terenie Warszawy. Okres II wojny światowej zapisał się czarnymi literami zbrodni Niemieckiej na Narodzie Polskim. Więzienie Pawiak upamiętnia jedno z takich miejsc, przez które przewinęło się około 100 tyś osób z czego 37 tyś zostało zamordowanych lub zakatowanych na śmierć w murach tego ponurego miejsca.
Od pierwszych dni, obiekt ten był wykorzystywany do osadzenia więźniów politycznych, których torturowano w bestialski sposób nie oszczędzając nawet kobiet w ciąży. Historie jakie krążyły po Warszawie o bestialstwie Gestapo wobec więźniów mroziły krew w żyłach Warszawiaków, i doczekały się krwawych odwetów na oprawcach, a mury Warszawy pokryły się napisami ” Pawiak pomścimy”.
W pomoc uwięzionym zaangażowało się polskie podziemie które organizowało ucieczki, oraz pomoc medyczną dla więźniów. Najsłynniejsza ucieczka to właśnie ” Rudego” młodego Jana Bytnara członka Szarych Szeregów, którego uwolnili koledzy w słynnej Akcji pod Arsenałem. Niestety osławiona brutalność gestapowców doprowadziła do ciężkich urazów i ”Rudego” nie udało się go uratować.
Ta postać to tylko jedna, z wielu tysięcy którzy oddali życie za kolegów, oraz nie złamali się podczas śledztwa. A trzeba zaznaczyć że gestapo torturowało, dopóki więzień nie powiedział wszystkiego co wiedział, a jak powiedział to czekała go śmierć.
Więzienie Pawiak – współcześnie
Obiekt ten, to obowiązkowe miejsce zwiedzania, i oddania hołdu pamięci pomordowanych Patriotów Polskich. Niestety do naszych czasów obiekt ten nie zachował się w całości. Pawiak podzielił losy tysięcy zabytków, pomników, domów oraz ulic Warszawy i dnia 21 sierpnia 1944 roku został wysadzony w powietrze.
W latach 50 XX w postarano się aby upamiętnić to miejsce, a w roku 1965 otwarto Muzeum Więzienia Pawiak. Obecnie można zwiedzać katownie, korytarz więzienny oraz 5 cel odtworzonych z rysunków oraz na podstawie relacji ocalałych świadków. Kawałek zachowanej oryginalnej bramy oraz drzewo, wiąz szypułkowy to niemi świadkowie tej zbrodni.
Drzewo przetrwało okupację, ale w latach 80 XX w niestety obumarło, ale Warszawiacy nie wyobrażali sobie tego miejsca bez tego symbolu i postanowiono odlać kopię wiązu w brązie, wraz z naturalistycznym wyglądem kory oraz sęków. Natomiast autentyczne tabliczki z nazwiskami pomordowanych warto zobaczyć w Muzeum Więzienia Pawiak.